Paardenvissers van Oostduinkerke

Henri lemineur in gesprek met de paardenvisser Johan Vanmassenhove. 
Henri Lemineur en conversation avec le pêcheur Johan Vanmassenhove

Henri Lemineur is geboren in Libramont, centrum van het trekpaard en van de belangrijkste landbouwbeurs van het land. Sinds enkele jaren woont hij in Sint-Idesbald waar hij zijn twee passies verenigd aantrof: het trekpaard en de zee (hij leefde 6 jaar in Porto - Portugal).Deze passies brachten er hem toe zijn fotografie- en videokunstenaarschap in dienst te stellen van een buitengewone traditie, het garnalenvissen te paard in Oostduinkerke. Deze traditie is 500 jaar oud en wordt gesteund door het gemeentebestuur en de dienst voor toerisme, tot grote vreugde van de toeristen. Henri Lemineur vervaardigde een A4 brochure van 48 bladzijden met foto's van de paardenvisserij samen met een DVD over de verschillende stadia van deze wijze van garnalenvissen (6 film + diaporama). De brochure + DVD zijn verkrijgbaar bij de galerie YesArt in St-Idesbald en de Boekhandel UNEX in Oostduinkerke tegen de promo-prijs van 10€. Eveneens te koop bij medialemineur@skynet.be. 

Paardenvisserspagina op Facebook:
- https://www.facebook.com/pages/Paardenvissers-Oostduinkerke/277751098944989?ref=hl
Fotoalbumssite op internet:
- http://sanglier13.jalbum.net/
Videosite op internet:
- http://vimeo.com/user12442301/videos

Né dans la forêt d'ardenne, à Libramont, capitale du cheval de trait et de la plus renommée foire agricole annuelle du pays, Henri Lemineur réside à St-Idesbald depuis plusieurs années. Il a retrouvé là ses deux passions: le cheval de trait et la mer (il a vécu 6 ans à Porto - Portugal). Ces passions l'on amené à exercer son art de photographe-vidéaste au service de cette extraordinaire tradition qu'est la pêche de la crevette à cheval à Oostduinkerke, tradition de plus de 500 ans soutenue par la commune et l'office du tourisme, pour le plus grand bonheur des touristes. Henri Lemineur a réalisé une brochure A4 de 48 pages avec des photos de la pêche ainsi qu'un DVD d'une heure sur les différentes phases de la pêche (6 films + diaporama). Brochure et DVD sont vendus en promotion au prix de 10€ à la galerie YesArt de St-Idesbald, à la librairie Unex à Oostduinkerke et chez medialemineur@skynet.be

Page des Paardenvissers sur Facebook:

- https://www.facebook.com/pages/Paardenvissers-Oostduinkerke/277751098944989?ref=hl

Site des albums photos sur internet:

- http://sanglier13.jalbum.net/

Site des vidéos sur internet:

- http://vimeo.com/user12442301/videos 

 

Het paardenvissen in zee wordt reeds in de 15e eeuw beoefend langs de hele Noordzeekust: in Frankrijk, België, Nederland en zelfs in Zuid-Engeland. Tegenwoordig wordt deze traditie alleen nog in Oostduinkerke in stand gehouden, wat bezoekers aantrekt uit de hele wereld. Oostduinkerke situeert zich in de Westhoek, het meest westelijke deel van de provincie West-Vlaanderen. Samen met Wulpen, en Sint-Idesbald maakt het deel uit van de gemeente Koksijde.

Indertijd gebruikten de vissers muildieren (een kruising tussen paard en ezel) vanwege hun rustige aard en hun trekkracht. Tijdens de eerste wereldoorlog gebruikte men bijvoorbeeld muildieren om kanonnen en karren voor te trekken. De garnalenvisserij werd toen beoefend door kleine landbouwers uit de duinen, als bijzonder welgekomen aanvulling op hun schamele inkomen.

Het muildier trok het aan de lat vastgemaakte net en deed een aantal retourtjes tussen de zee en het strand. Deze vangstwijze werd tot in de jaren '50 toegepast.

Omstreeks 1955 begonnen de vissers een nieuw type van net te gebruiken, met een opening van ca. 10m i.p.v. de traditionele 4m en vastgemaakt aan twee rechthoekige planken, de zgn. deuren. Bij het voorttrekken gaan de deuren onder druk van het water open. Door de wijze waarop ze vastgemaakt zijn en door hun configuratie, gaan de deuren op hun kant liggen en opent het net zich over zijn hele lengte. De bovenzijde van het net blijft drijven met behulp van enkele vlotters; de onderkant, voorzien van een keten, schraapt over de zeebodem en veroorzaakt zo schokgolven. De bang gemaakte garnaaltjes springen op en gooien zich in de grote muil van het net. Deze nieuwe vangstmethode vergt veel meer trekkracht en stabiliteilt in zee. Daarvoor was het muildier niet meer geschikt.

Sindsdien wordt het vervangen door zware trekpaarden (gemiddeld 1000kg), die in staat zijn zonder al te veel moeite het grote net voort te trekken dat zich opent over een breedte van zowat 10m. op die manier werd het Brabantse trekpaard in ere hersteld. Het betreft een puur Belgisch ras dat aanvankelijk bedoeld was om spannen voort te trekken en vervolgens voor de landbouw werd ingezet, in tegenstelling tot het kleinere maar krachtigere Ardense trekpaard, dat vooral wordt gebruikt voor het verslepen van hout in de Ardense bossen. In die periode werd een groot gedeelte van de duinen grenzend aan het strand ingepalmd voor de bouw van villa's en flatgebouwen. Daardoor verdwenen geleidelijk alle wegen die door de vissers werden gebruikt voor de aanleg van straten. Voortaan hadden de vissers voor het vervoeren van het nieuwe vangstmateriaal, dat zwaarder was dan vroeger, een kar nodig. Tegenwoordig vormt de garnalenvangst te paard niet langer een bijkomend inkomen voor de vissers, maar behoort tot de vereeuwiging van een traditie door mannen die bezeten zijn op het trekpaard en de zee.

De vissersgroep in 2008 verzameld rondom burgemeester Marc Vanden Bussche (vijfde van links)
Le groupe des pêcheurs, en 2008, entourant leur Bourgmestre Marc Vanden Bussche (le cinquième à partir de gauche)

 

In 1954 telde Oostduinkerke nog 13 garnalenvissers te paard, in 1968 slechts 7 meer en in 2000 nog maar 3. Vandaag, in 2009, zijn het er 10 en het voortbestaan lijkt verzekerd want er staan steeds weer jongeren klaar in gezinnen waar de passie van vader op zoon wordt doorgegeven.

Gezien de wereldwijde bekendheid wordt het paardenvissen tegenwoordig financieel gesteund door de gemeente Koksijde en door de toeristische dienst van West-Vlaanderen. Ieder jaar, van april tot september, doen de vissers vangstdemonstraties, tot grote vreugde van de toeristen en bezoekers. Maar sommigen vissen het hele jaar door, behalve bij vorstweer, voor hun persoonlijk genoegen.

Elke visser is te herkennen aan zijn zadel - door de vissers "preekstoel" genoemd - via de deken die ze er op leggen. Ook de trektuigen zijn verschillend. Op de rug van het paard ligt er eerst een deken (of 2), dan een houten zadel, dat stevig wordt vastgemaakt met een touw of riem. Daarop wordt een zak met roggestro gelegd. Ten slotte worden twee manden, die onderling verbonden zijn met scheepstouw, achter het zadel gehangen.

Meer technische bijzonderheden vindt u in de volgende rubrieken.


Pratiquée déjà au 15è siècle sur toute la côte de la mer du Nord (en France, en Belgique, en Hollande et même dans le sud de l'angleterre) la pêche "à cheval" en mer est une tradition perpétuée aujourd'hui uniquement à Oostduinkerke, connue et visitée par le monde entier. Oostduinkerke se situe sur la côte Belge dans la région du Westhoek en province de West-Vlaanderen, et fait partie de la commune de Koksijde qui regroupe 4 entités: Oostduinkerke, Wulpen, Koksijde et Sint-Idesbald.

Na elke vangstbeurt wordt het net aan het smalle uiteinde opgehangen aan een mast. Het wordt uitgeschud om er alle resterende onzuiverheden uit te verwijderen en vervolgens laat men het een tijdje drogen.

Après chaque séance de pêche, le filet est hissé, par son petit bout, en haut d'un mât. Il est secoué pour en éliminer toutes les impuretés accrochées puis il est laissé au séchage pendant quelques temps

Hier is de kegelvorm van het net goed zichtbaar, met de twee bevestigingspunten aan elke plank en aan het uiteinde de vlotter die aan het sluittouw is vastgemaakt. Dankzij de vlotter heeft men een precies idee van de plaats waar het net zich bevindt. Dat is zeer nuttig, bijvoorbeeld wanneer twee vissers elkaar kruisen.

La forme cônique du filet est ici bien visible, avec ses deux points d'ancrage à chaque planche et, à son extrémité, la bouée attachée à la corde de fermeture. Celle-ci permet de situer la position exacte du filet, ce qui est très utile, par ex., lorsque deux pêcheurs se croisent.

De vlotter die wordt vastgemaakt aan het touw dat het uiteinde van het net afsluit. De visser maakt de knoop aan dit uiteinde los wanneer hij de inhoud van het net wil overgieten in de zeef voor een eerste ruwe zifting. Daarna gaat de inhoud in een van de manden.

Le flotteur attachée à la corde qui ferme l'extrémité du filet. A chaque sortie de l'eau, le pêcheur défait le noeud de cette extrémité afin de transvaser le produit de la pêche dans le tamis pour un premier tri grossier, et le placer ensuite dans le panier.

Op zowat 1m vóór het uiteinde van het net worden 4 stukjes net (de zgn. "slepers") aangebracht die, onder invloed van de trekkracht, horizontaal onder het net komen te zitten en zo een bescherming vormen voor hindernissen of snijdende voorwerpen die zich op de zeebodem kunnen bevinden.

Disposées sur une longueur d'environ 1m avant l'extrémité du filet, il y a 4 franges en filet (appelées "sleper") qui, sous l'effet de la traction, se replient horizontalement sous le ventre de celui-ci et le protègent ainsi d'obstacles ou objets tranchants qu'il pourrait y avoir sur le fond.

De opening van het net bedraagt 10 tot 12m over een lengte van 7m. Het net is kegelvormig en aan de twee uiteinden open. De grootste breedte bovenaan (de "bovenpees"), opengehouden met behulp van vlotters, bedraagt ongeveer 9m; onderaan bedraagt de breedte ca, 11m en is het net over de hele breedte voorzien van een metalen ketting.

D'une ouverture de 10 à 12m de large, le filet est long d'environ 7m, est en forme de cône et est ouvert aux deux extrémités. La largeur supérieure, lestée de flotteurs, est d'environ 9m tandis que la largeur inférieure, en retrait et garnie d'une chaîne continue, est d'environ 11m.

Dit is de stand van het net in het water: de ketting van de onderste breedte houdt het net op de bodem en veroorzaakt schokgolven die de garnalen doen opschrikken. Als gevolg daarvan maken zij sprongen van meer dan 25 cm hoogte en komen zo in het net terecht, waarvan de bovenzijde met behulp van boeien op ongeveer 1m van de bodem wordt gehouden.

Voici la position du filet dans l'eau: la chaîne de la largeur inférieure sert à maintenir le filet sur le fond et provoque des ondes de choc qui effraient les crevettes. Apeurées, celles-ci font des bonds de plus ou moins 25cm de haut et sont alors happées dans le filet dont la largeur supérieure lestée de bouées, est maintenue à environ 1m au dessus du fond.

De deuren zijn de twee planken die bedoeld zijn om het net open te houden. Zij worden aan de ene zijde op één punt aan het paard vastgemaakt met een touw van 8 m. Aan de andere zijde worden zij op 2 punten aan het net vastgemaakt met 2 touwen of stalen kabels die even lang zijn als de plank.

In de rieten manden wordt het na elke vangstperiode sorteerde product van de vangst bewaard. De twee of drie tussentijdse rustpauzes gebeuren immers vrij ver van de plaats waar de kar wordt achtergelaten. De manden worden onderling verbonden met een dik touw en worden aan weerszijden van het paard gehangen, achter het zadel. Bij hevige wind kunnen zij het evenwicht van het paard in gevaar brengen.

Les paniers en osier servent à stocker le produit trié de chaque période de pêche: les deux ou trois sorties de l'eau ont en effet lieu assez loin de l'endroit où est laissée la charrette. Les paniers sont reliés entre eux par une corde épaisse et sont placés de chaque côté du cheval, à l'arrière de la selle, avant de partir en mer. Ils peuvent être dangereux par gros temps en risquant de déséquilibrer le cheval et de le faire basculer.

De zinken zeef, rond en met een diameter van 46 cm, wordt gebruikt voor de eerste sortering op het strand, bij elke onderbreking na een half uur vissen. Allerlei afval en visjes worden eruitgegooid. Deze zeef wordt later opnieuw gebruikt na het uitzuiveren en drogen van de garnaal, om de kleinste garnaaltjes uit te ziften. De openingen van de zeef zijn 6 mm breed.

 

Le tamis en zinc, rond avec une anse et d'un diamêtre de 46 cm, est utilisé pour faire le premier tri, sur la plage, à chaque fin de période de pêche: rejet des déchets de toutes sortes et des poissons non utilisables. Ce tamis sera également utilisé lors du nettoyage et de la cuisson des crevettes, pour faire un dernier tri de calibrage des crustacés: la grille du tamis comporte des ouvertures d'une largeur de 6 mm.

 

De laatste zifting na het koken van de garnaal

Le dernier tri de calibrage après cuisson des crevettes

Na de eerste ruwe sortering op het strand bij elke pauze, blijft er nog heel wat ongewenst materiaal achter in de manden. Daarom voert de visser meteen na zijn terugkeer een tweede sortering uit, eventueel met de hulp van vrienden en bezoekers. Vervolgens worden de garnalen overvloedig met water gespoeld in plastieken manden alvorens ze in het kokende en gezouten water belanden van de met houtskool warm gestookte ketel. Na 6 minuten worden de garnalen uit het water gevist en laat men ze drogen in grote rechthoekige zeven. Tot slot worden ze nogmaals gezeefd om de kleinste garnaaltjes van de grote te scheiden. De kleinste worden gebruikt voor het bereiden van garnaalsoep, de grote worden als dusdanig te koop aangeboden.

Une fois terminé le premier tri sur la plage à chaque sortie de l'eau, il reste encore bien des "indésirables" dans le panier. Ainsi dès son retour à la base, le pêcheur procède au tri définitif, en compagnie d'amis ou de visiteurs.  Une fois triées, les crevettes sont lavées à grandes eaux dans des mannes en plastique avant de terminer dans l'eau salée en ébullition de la cuve de cuisson chauffée au feu de bois. Après 6 minutes de cuisson, les crevettes sont mises à sécher dans de grands tamis rectangulaires. Lorsqu'elles sont enfin prêtes à la consommation, elles sont encore une fois passées au tamis pour un dernier calibrage: les plus petites serviront à la préparation de la soupe de crevettes, les autres seront emballées et vendues au kg.

Opgepast voor de pieterman!  Een blootsvoetse strandwandeling kan zeer vervelend eindigen voor wie per ongeluk op zijn giftige stekels trapt. 
La VIVE (appelée ici "Pieterman"), le grand danger du bord de mer par le poison de ses épines: on marche dessus pieds nus sans s'en rendre compte.